Milletin azmi anlamına gelen Azmi Milli ismiyle genç Türkiye Cumhuriyeti bundan 99 yıl önce 1924 tarihinde tanıştı. Orta Anadolu da bozkırın ortasında Mustafa Kemal Atatürk’ün talimatıyla kurulan Azmi Milli Un Fabrikası genç Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk fabrikaları arasında yer alıyor.

Neredeyse Cumhuriyetle yaşıt olan fabrika adeta övünç nişanesi gibi ilk günkü gibi ayakta. Hala makinalar çalışır durumda. Günümüze kadar sapasağlam ayakta kalmayı başarmış nadide bir eser. 
Sanayileşmenin teşviki maksadıyla İzmir İktisat Kongresinde alınan kararla Aksaray halkının imece usulü topladığı paralarla kurulan fabrika, Başkent Ankara’ya yakın bir mesafede Anadolu’nun tam ortasında Aksaray’da faaliyete geçti.

Bu süreçte Kızılay, Genel Kurmay Başkanlığı, Ankara Halk Ekmek Fabrikasına un üreten fabrika sonraki yıllarda Mamasın Barajı'nda kurulan Cumhuriyet'in ilk hidroelektrik santrali, Azmi Milli’nin elektrik ihtiyacını karşıladı. Azmi Milli’den artan elektrik gücü ise Aksaray’ın aydınlatılmasında kullanıldı.

Azmi Milli Un Fabrikası Tarih serüveninde 1997 yılına kadar üretimine devam ederken sonraki yıllarda tarihe ışık tutan bir müze olarak görevini ifa etmeyi sürdürüyor. Haftanın 6 günü ziyarete açık olan müzede ziyaretçiler sadece eski bir fabrikaya değil o yıllardan günümüze denk gelmeyi başarmış. Fabrikanın arşiv kayıtlarını da görme şansına sahipler. İtinayla tutulmuş dönemin çalışan personellerinin kayıtları, İnci gibi yazılarla sevkiyat kayıtları tarih araştırmacıları içinde nadide bir çalışma alanı oluşturuyor.

Aksaray Belediyesi bünyesinde hizmet veren müzede araştırmacı tarih yazarı ve müze müdürü Mustafa Fırat Gül, tozlu raflar arasında çalışmalarını sürdürerek Aksaray tarihine ışık tutmaya devam ediyor.

Fabrikanın kuruluşunun 99. yılına münhasır konuşan Aksaray Belediye Başkanı Dr. Evren Dinçer şu görüşlere yer verdi. “Tarih şehri Aksaray’ımızda Cumhuriyet döneminin en nadide eserlerinden olan Azmi Milli Un Fabrikamız hala ilk günkü heybetiyle ayakta. Bu vatanın evlatları için uzun yıllar görevini ifa eden fabrikamız şehrimizin şeref madalyası niteliğinde müze olarak sorumluluğunu sürdürüyor. Bu milletin azmini, gayretini en iyi gösteren yapılardan biri olan Azmi Milli müzemizi mutlaka herkes görmeli. Bu şiarda tarihi yapılarımıza sahip çıkarak gelecek nesillere taşıma çabamızı sürdüreceğiz” dedi.